حه مك و سينه م بشكا (1)
( سـیـنـاهـــى )
هه‌رچه‌نده ئه‌ز دگه‌ل نڤێسینا پێشه‌كیا نینم هه‌روه‌كى ره‌سول هه‌مزه توڤى دداغستانا من دا دبێژیت به‌رهه‌مێ هه‌ژى یێ خودان شاپه‌ره ئه‌و بخو دێ فرت چته دناڤ ئه‌رشیف و كتێبخانێت روشه‌نبیرادا و به‌رهه‌مێ بێ ئارمانج چه‌ند په‌ر و بالا پێڤه بینى چ ڤالاتیا تژى ناكت لدویف باوه‌ریا من ئه‌ڤ به‌رهه‌مه نویاتیه‌ك پێڤه دیاره بناڤێ داستانه هه‌لبه‌ست من بفه‌ر زانى ڤێ روناهیێ بكورتى و كوردى بدمه به‌رچاڤ.
پسیاره‌ك ژ بیرمه‌نده‌كى هاته‌كرن گوتى بوچى ده‌مێ ووتارێ هه‌ژى دكه‌ى تو گه‌له‌ك نموونا تینى ئه‌وى دبه‌رسڤێ دا گوت : ژبه‌ر كو كه‌لتورێ به‌رى ڤێ قوناغێ نه‌ته‌وا من یا كوره و كه‌ركرى خه‌لكێ من چاڤێت هه‌ین به‌لێ نابینن و گوهێت هه‌ین به‌لێ گولێ نابت هه‌روه‌سا ئه‌فلاتون دبێژیت: لبه‌رسیبه‌را دكتاتوریه‌تێ و دارده‌ستێت وێ ره‌وشه‌نبیرێ دره‌وین و ره‌خنه‌گرێ گێژ و جه‌ماوه‌رێ كوره په‌یدا دبت و ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه‌ك بده‌ستێت دكتاتوریێ كوره و كه‌ر و لال بى ڤێت داهێنه‌ر و توره‌ڤان و هونه‌رمه‌ند ببنه چاڤ و گوه و ئه‌زمان بو وى هه‌روه‌كى دناڤ لاپه‌رێت دێروكێ دا دیاره ئه‌وروپیا و عه‌ره‌ب و تورك و فارس و گه‌له‌ك نه‌ته‌وێت دى وه‌كى كوردا لده‌مێ خو میرگه‌ه هه‌بینه لسه‌ر شه‌نگستێ ڤان میرگه‌ها وبكارخستنا ئول و عه‌شیره‌تا دخزمه‌تا دوزا نه‌ته‌وایه‌تیێ دا ده‌وله‌تێت خو یێد نه‌ته‌وایه‌تى چێكرن كورداژى میرگه‌هـ هه‌بینه هه‌روه‌كى (( بوتان و به‌هدینان و سوران و بابان و ئه‌رده‌لان )) به‌لێ جهێ داخێ یه داگیركه‌رێت كوردستانێ بهاریكاریا دارده‌ستێت خو یێد كورد پشكا پتر ژ رێبه‌رێت عه‌شیره‌تى و ئایینى میرگه‌هژى دناڤ كوردا دا نه‌هێلان و عه‌شیره‌تى رێبازێت دینى وه‌ك دو چه‌كێت كاریگه‌ر و كوژه‌ك بكاردئینان و به‌رده‌وام ئه‌ڤ دو هه‌سته بلندكرن ژبو لاوازى وڤه‌كوشتنا هه‌ستا نیشتیمان په‌روه‌رى و نه‌ته‌وایه‌تى.
داگیركه‌را بخو حه‌لال دكر و بو كوردا حه‌رام دكر چونكو داگیركه‌را و بیانیا (( ئول و عه‌شیره‌تى بو خزمه‌تا نه‌ته‌وایه‌تیا خو كرینه ده‌وار به‌لێ بو كوردا كرینه بار ژبو رێبه‌رێت عه‌شیره‌تى و دینى بینه ژێده‌ره ژیار)).
لسه‌ر ده‌مێ هه‌ر دو ئیمپراتوریه‌تێت سه‌فه‌ویا و ئوسمانیا به‌راهیكا نه‌خشا جیهانێ بو ده‌وله‌ت بونێ بێته گوهورین میرگه‌هێت كوردا دناڤبه‌را ڤان دو ئیمپراتوریه‌تا دا هاتبینه دابه‌شكرن به‌لێ چنكو ئوسمانى بهێزتر بینه و پشكه‌كا مه‌زن ژجیهانێ ڤه‌گرتبى پرانیا میرگه‌هێت كوردا سه‌ر ب ئوسمانیا ڤه‌بینه گه‌له‌ك جارا توپانێ بڤان میرگه‌ها دهاته‌كرن لناڤبه‌را سه‌فه‌ویا و ئوسمانیادا میرێت كوردا ب ئوسمانیا دهاتنه دانان و راكرن له‌وا هه‌مى ده‌ما میرێت كورد گوهدار و چاڤلێكه‌ر و بزارڤه‌كه‌رێت سولتانا بینه.
هه‌روه‌كى دپێشه‌كیا داستانا هه‌لبه‌ستا عه‌بدالێ زه‌ینێ دا هاتى ئه‌ڤ چه‌نده كه‌لتور بیه دناڤ سولتانێت ئوسمانیا دا ده‌مێ دهاتنه سه‌ر كورسیكا ده‌ستهه‌لاتداریێ برایێت خو دكوشتن و خولام و خزمه‌تكار دخه‌ساندن و هه‌لبه‌ستڤان و هونه‌رمه‌ندێت خو نه‌خاسمه ده‌نگبێژێت خو ژ هه‌ردوو چاڤا كوره دكرن چونكو هه‌ر ئێكى گه‌له‌ك ژن و جارى هه‌بینه ده‌مێ ستران بێژ چوبا ناڤ ژنا بو شه‌هیانا و شه‌ڤ بێریا ڤێت چ ژن نه‌دیتبان وئه‌ڤ چه‌نده كه‌س نه‌دوێریا به‌حس بكت و خولاده‌ت ئه‌گه‌را ئێكێ چونكو سولتانا خو لسه‌ر ئه‌ردى ب سیبه‌را خودێ دده‌ینا و خودكرن خودانێ بحه‌شت و دوزه‌خا وه‌سا خه‌لك تێدگه‌هاند بده‌ستێت وانه و ئه‌گه‌را دووێ ب شمشیر دگه‌ل خه‌لكى دئاخفتن و یێ نه‌رازى سه‌رێ وان دبرى.
میرگـه‌هـا به‌هدینا پایته‌ختێ وێ (( ئامێدیێ )) بیه ل سالا (1262) زاینى
هاتیه دامه‌زراندن و توخیبێت وێ لروژهه‌لاتى دگه‌هشتنه ره‌واندوز و لروژئاڤاى جزیرا بوتا و باكورى جوله‌مێرگێ و باشورى مویسل و ((37)) میر لێ رابینه وئه‌ڤ میرگه‌هه پشكا پتر لسه‌رده‌مێ خو سه‌ر ب ئوسمانیا ڤه بیه و لوان نێزیكتر بیه.
دیاره ئه‌م گه‌له‌ك به‌روڤاژى دئه‌ڤینداریێ گه‌هشتینه ئه‌ڤیندارى نه‌یادناڤ به‌را نێر و مێیه‌كێ دا یه ئه‌ڤ چه‌نده قوناغا دووێ یا ژیانێ یه و پروسیسه‌كا فه‌ره مروڤایه‌تى پێ تمام و به‌رده‌وام دبت چونكو مێ بتنێ یان نێر بتنێ پارچه‌كا سه‌ره‌كیه ژ مروڤایه‌تیێ و بگه‌هشتنا ئێك شونیكا مروڤ تمام دبت شویكرن و ژن ئینان گورستانا ڤیانێ یه ده‌ستپێكا ژیانێ یه ئه‌ڤینداریا راست ودروست ئه‌وه پێتڤیه مروڤ یێ رزگارودویر بت ژ:
1- دره‌وێ 2- دزیێ 3- بێ به‌ختیێ 4- نه‌یاریێ (خیانه‌تێ) 5- بێ ئه‌خت و باریێ (بێ وه‌فــایێ) 6- بێ په‌یمـانـیێ 7- بێ سوزیێ 8- بێ كاریێ 9-بــه‌خـیـلـیـێ 10- چـــــاڤچنوكیێ ( تماعـیێ ) 11- خــوپه‌رێســیێ 12- شه‌لافیێ ( ته‌مه‌لـقـێ ) 13- دوریـاتـیـێ 14- رێزنه‌گرتن لده‌مى 15- رێزنه‌گرتنێ لــژڤــانێ 16- كـه‌رب و كـیـنێ 17- تولـڤــه‌كـرنێ 18- ئــاژاوه 19- فـتـنه‌كـاریێ 20- دوبـه‌ره‌كــیـێ 21- حــه‌ســویدیێ 22- فــــــــــه‌رق و جـــــــوداهــیێ 23- نهـێـنى ئـاشـــكــه‌راكــــــــرنێ 24- خــومـه‌زنكـرنێ 25- ره‌گه‌زپه‌رێسیا لسه‌ر حسابا خه‌لكه‌كێ دى 26- لخوبایى بونێ (مه‌غروریه‌ت) 27- ره‌شبینیێ 28- به‌رژه‌وه‌ندیا چینایه‌تیێ 29- بێ هویڤیاتیێ 30- بێ هــه‌لـویسـتیێ. 31- فه‌ندو فێلیێ 32- خوفروتنێ 33- بنده‌ستیێ 34- زورداریێ 35- به‌روڤـاژیا یـاسـایێ 36- پتـر بخوت ژكرنێ 37- گــوتن و كـریار بـه‌روڤـاژى بن 38- غـشێ 39- چـك هـاڤـێـژتـن ( تعـن ) 40- گــــــازنــده و دابـێـش ژ
خـزمه‌تێ پتربن
ئه‌ڤه نه‌خوشى و نه‌ساخینه دناڤ دل و ده‌رونێ مروڤى دا ڤێت نه‌مینن باوه‌ردكم وى ده‌مى دێ ژیێ مروڤى ژى درێژتر بت ئه‌ڤه هه‌مى میكروبن پیستێ مروڤى بو مروڤى بخو دكه‌ته زیندانه‌كا هه‌رده‌م پێتڤیه ئه‌وا ته‌بخو بڤێت ته بو به‌رامبه‌رێ خو ژى بڤێت و نابت ده‌ستكه‌فتێ ته بزیانا به‌رامبه‌رێ ته دا بشكێت بلا تیق تیقا كه‌نیێ ته نه بته ئه‌گه‌را حور حورا گریێ به‌رامبه‌رێ ته.
حه‌مك ناڤه‌كێ به‌رچاڤه ل كوردستانێ نه‌خاسمه ده‌ڤه‌را دهوك و ده‌وروبه‌را بسێ نازناڤا تێته نیاسین حه‌مكێ توڤى و حه‌مكێ كوره و حه‌مكێ حه‌جى ژ ده‌ڤه‌را جوله‌مێرگێ لباكورێ كوردستانێ هه‌ڤ سنور بیه دگه‌ل میرگه‌ها به‌هدینا حه‌مك هاتیه ئامێدیێ پشتى نه گه‌هشتیه مرادا خو.
حه‌ژێكرن دگه‌ل كچه‌كا ئه‌رمه‌نى هه‌بى لده‌ڤه‌را جوله‌مێرگێ بناڤێ (مونیخ) و (هه‌لالا) به‌رچى سترانا وێ دبێژت ئه‌وا بدلبه‌را خو گوتى باوه‌ردكم پشتى مونیخێ حه‌مكێ گوندێ خو توڤێ لده‌ڤه‌را جوله‌مێرگێ هێلایه و ئه‌و ده‌ڤه‌ر نه‌ڤیایه لێ بژیت باوه‌ردكم هه‌ر ژبه‌ر ئاسته‌نگا دینى یان عه‌شیره‌ت بیه بئێكو دو شاد نه‌بینه وتا نوكه كچ و كورێت كورد و كوردستانێ ژڤى مافى دڤه‌ده‌رن و ئه‌ڤه بچوكترین مافێ مروڤایه‌تیه ژبه‌ر كه‌لتورێ داگیركه‌را و دارده‌ستێت وان ئه‌ڤ ئاسته‌نگه ماینه و گه‌نجێت وولاتێ مه پێڤه گرفتارن خوكوژیا كورا و سوتنا كچا وچونا ژده‌رڤه یا گه‌نجان به‌رسنگرتنا ڤى دورهێلینه.
ژبه‌ر هندێ حه‌مكێ قه‌ستا ئامێدیێ كریه لسه‌ر ده‌مێ میر قوباد به‌گێ دوێ ل سالا (1580) زاینى.
حه‌مك هه‌لبه‌ستڤان و ئاواز دانه‌ر و ده‌نگبێژێ میرى بیه باوه‌ردكم داهێنه‌ر و سه‌ركێشێ كاروانێ كه‌لتور و هونه‌رێ كورده‌واریێ بیه لسه‌رده‌مێ خو وپشكا پتر ژسترانێن فلكولورێ نوى یێ نوى شانازى بو حه‌مكێ یه و ڤه‌دگرت بو ڤى زانایێ ژێهاتى به‌لێ ژبه‌ر هه‌ژاریێ و نه‌خانده‌ڤانیا هینگێ و نه‌بینا ئامیرێت تومار و وێنه‌كرنێ و زورداریا میرا و دارده‌ستێت وان وتیراتیا ئاینى و عه‌شیره‌تگه‌ریێ وه‌كى (چه‌سپا دوقولو) ئول و عه‌شیره‌تی كریه مه‌ژیێ مه و سه‌رێ مه پێ تژى كریه و جهێ نیشتیمان په‌روه‌ریێ نه هێلایه ، ڤان داهێنه‌ر و زانا بها نه‌بیه كه‌س دوان نه‌گه‌هشتیه چونكو به‌رى ده‌مێ خو یێدهاتین ئه‌ڤروژى گه‌له‌ك كێم تێدگه‌هن بو وان بكێماسى دهژمێرن چنكو ئه‌ڤ ئه‌ڤیندارێت راست و دروستاهى بینه ئه‌ڤروژى كێم هه‌لبه‌ستڤان هه‌نه بشێن بو نمونه وه‌كى ڤێ پارچه هه‌لبه‌ستا حه‌مكێ بنڤێسن كو بئه‌ڤیندارا خو یا نوى سینه‌ما خویشكا میرێ به‌هدینا نڤیسیه مالا سینه‌مێ لتاخێ ((سه‌رده‌پكى)) بیه ل ئامێدیێ.
مـن دیـت و لـســه‌ر ده‌پكـى لـــســــه‌ر قــامـه‌تـا نــڤـێـژێ
خــالـه‌كـا لـســه‌ر مـه‌مـكـى هــــه‌ر وه‌كــى گـــــلاڤــــێـژێ
ســـه‌ربــارا دلـێ حـه‌مـكـى خـــــاتــویــن بـــه‌ژن درێـژێ
لڤێ هه‌لبه‌ستێ و دگه‌له‌ك وێنێت دى دهه‌لبه‌ست و سترانێن حه‌مكێ دا ده‌ردكه‌ڤن باش یا دیاره حه‌مك نه‌یێ كوره بیه به‌لێ هه‌روه‌كى عه‌بدالێ زه‌ینێ بده‌ستێت سولتان محه‌مه‌د فاتح هاتیه كوره‌كرن ده‌مێ ژن و جاریێت كوچك و سه‌رایێت قوبادبه‌گێ ژى داخازا حه‌مكێ كرى بو وان شه‌ڤبێرى و ئاهه‌نگا بگێریت وه‌ك چاڤلێكرنا سولتانا میریژى حه‌مك كوره‌كریه پاشى هنارتیه دناڤ ژناندا دسه‌رهندێژیرا ژبه‌ر ئه‌ڤینداریا راست و دروستا حه‌مكێ و داهێنانا وى یا هونه‌رى یا ده‌نگبێژيێ سینه‌ما خوشكا وى حه‌ژێ كریه پشتى میرى ب هاریكاریا به‌كروكا ئه‌ڤ چه‌نده زانیه بگرتن هنارتیه ئاكرێ كو وى ده‌مى ئاكرێ سه‌ر بئامێدیێ ڤه بیه ل (كه‌لا بێسوسێ) ل زیندانا كه‌لێ نوكه‌ژى مایه زیندان كریه و ئێخستیه بن ئه‌شكه‌نجه‌دانێ به‌لێ ده‌ست ژ سینه‌ما خو به‌رنه‌دایه و به‌رده‌وام هه‌لبه‌ست و ستران پێ گوتینه لدوماهیێ میرى ئێلچیێت خو هنارتینێ ئینایه چیایێ پیرسى لروژئاڤایێ گوندێ (شه‌هێ) دبێژنێ (ملكێ سویارێ) نێزیك ((گورا بلویلڤانا) چار ریانه‌كا مه‌زن بیه حه‌مك كوشتیه و لسه‌ر داخازا وى لوێ چار رایێ ڤه‌شارتیه پیره‌مێر و پیره‌ژنێت ڤێ ده‌ڤه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ڤه‌دگێرن حه‌مكێ شیره‌تكریه ده‌مێ خه‌لك دبه‌ر گورا من را دبورن كه‌س چ (فاتیحا) لمن نه‌خوینن بلا سترانه‌كێ بمن بێژن ئه‌گه‌ر ستران نه‌زانى بلا بێژن:
((حه‌مك هه‌ى لولو و حه‌مك هه‌ى لێ لێ ))
نوكه‌ژى گورا وى مایه و دگه‌ل چه‌ند هه‌ڤاله‌كا ل روژا 6/7/2010 مه سه‌ره‌دانا گورا وى كر و خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ وه‌ك گوره‌كێ پیروز و زوردارى لێ هاتیه‌كرن رێزێ لێ دگرن.
من ب ئه‌ركه‌كێ مروڤایه‌تى و نیشتیمانپه‌روه‌رى زانى چونكو ئه‌ڤینداریا نیشتیمان په‌روه‌رى ژڤان داهێنه‌را ده‌ست پێكریه راستیا ڤێ داستانێ پشتى گه‌له‌ك ژێده‌ر من دیتین و پسیارا گه‌له‌ك بسپورا كرى چنكو لسالا (1580) بیه (1580) بدێره هه‌لبه‌ستا ڤێ داستانێ هه‌ژى جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ بكم چنكو پێتڤیه توره‌ڤان و هونه‌رمه‌ند و هه‌مى روشه‌نبیر خه‌مێت خه‌لكێ دوهى و ئه‌ڤرو و سوباهى ژى بخون نه‌خاسمه ئه‌وێت زوردارى لێ هاتیه كرن.
دیروكا گه‌لێ كورد ب هزاره‌ها دیمه‌نێت ڤه‌شارتى تێدانه جهێ داخێ یه نڤێسه‌رێت كورد ژى لوى ئاستى نه‌بینه مافێ ڤان رویدانا بدن و به‌رى نوكه‌ژى كامێرێت ڤیدیویێ نه‌بینه پێتڤیه به‌رهه‌مێت نڤیسه‌رێت ئه‌ڤرو ببنه ئه‌و كامێره دبێ شه‌رم و ترس رویدانا تومار بكه‌ن و ئه‌ڤه به‌رپسیاره‌كا دیروكى یه گه‌ر هوسا ره‌فتارێ نه‌كین ئه‌مژى دێ به‌رامبه‌ر گه‌لێ خو گونه‌هكار بین گه‌له‌ك داهێنه‌ر و نڤێسه‌ر به‌رى ده‌مێ ژدایك بینه و جارێ كه‌س دوان ناگه‌هت ئێك ژوان حه‌مكه نوكه‌ژى ئه‌م دئه‌ڤینیێ ناگه‌هین به‌لێ دگـه‌ل بـوچـونـاوى زانا یـمه ئه‌وێ گـوتى ( بنڤـیسه و بكه و بێژه بلا
پشتى سێ سه‌د سالێت دى ئه‌و بێن یێد دبینن و گولێ دبن و تێدگه‌هن ).
ڤینداریا راست ودروستا حه‌مكێ و سینه‌مێ وداهێنه‌ریا وى یا پر حنێر و ده‌ستهه‌لاتداریا وى سه‌رده‌مى ودورهێلیا نه‌ته‌وا كوردیا هینگێ داستانه‌كا نوى لدیروكێ توماركر و كه‌لتورێ كوردى پێ زه‌نگین بى و مه هه‌بین (زین و مه‌م و وه‌لى و شه‌م و سه‌نعانى و سه‌رته‌م ) ئه‌ڤه‌ژى (حه‌مك و سینه‌م ).
كومه‌كا بێ هژمار یا هه‌لبه‌ست و سترانا بسینه‌مێ هاتینه ڤه‌هاندن و گوتن به‌لێ بداخڤه لوى سه‌رده‌مى و حه‌تا نوكه گه‌له‌ك ژناڤ چوینه وئه‌ڤێت ماینژى هنده‌ك ژێ به‌رزه‌بینه و سه‌قه‌ت بینه به‌لێ بایێ هندێ ماینه ژێهاتیا ڤى داهێنه‌رى گروڤه بكه‌ن دێ دا هه‌مى لایه‌ك دكارێ بكین دبه‌رهه‌مێت حه‌مكێ و یێد وه‌كى وى بگه‌هین و كه‌ڤلوژانكێ دوهى دسه‌رخودابینین و ده‌رونێ خو ژ كه‌لتورێ داگیركه‌ر و دارده‌ستێت وان ڤالا بكین و هزرو مه‌ژیێ خو بئه‌ڤینداریا راست و دروست چه‌كدار بكین ئه‌ڤینداریا راست و دروست بكین و بزاڤه‌كا جڤاكى و روشه‌نبیرى بشارینین ئه‌ڤرو چێتره ژ سوباهى.
قـه‌چــاخ
11 ى ئیلونا 2010
دهـــوك